معرفی کتاب رویش‌های نو از دیار کهن
کتاب «رویش‌های نو از دیار کهن» مجموعه‌ای پژوهشی است که با هدف ثبت و معرفی زندگینامه عالمان و مفاخر دینی و فرهنگی ولایت بامیان تدوین شده است. این اثر با نگارش و مدیریت علمی دکتر عبدالله جعفری و همکاری جمعی از نویسندگان و پژوهشگران، پس از پنج سال کار میدانی و مستندسازی فراهم آمده است. این مجموعه ارزشمند در چهار مجلد تنظیم شده و می‌کوشد نقش علما را در تداوم فرهنگ دینی و هویت تاریخی جامعه به‌دور از اغراق و با اتکای به واقعیت‌ها بازنمایی کند.
برای آشنایی بیشتر با این اثر گران سنگ ، درآمدی که با قلم آقای دکتر عبد الله جعفری نگارش یافته، مطالعه نمایید.
درآمد کتاب رویش های نو از دیار کهن
تاریخ بیانگر سرگذشت روح ملت‌ها و اقوام و حکایت‌گر حیات و فرهنگ و رویدادهای زیسته آن‌ها است. از این رهگذر، زمینه‌های پیدایش پدیده‌ها و رویدادها، بسترهای حرکت و تحول امور، عوامل و موانع آن‌ها، علت‌های تعالی یا انحطاط، تأثیر و تأثرها، چگونگی روابط و سایر شئون و مظاهر زندگی، فرهنگ و سرنوشت یک ملت و قوم توسط تاریخ‌نگاران به تصویر کشیده می‌شود و در معرض اندیشه و مطالعه متفکران قرار می‌گیرد. اصحاب اندیشه، محققان و علاقه‌مندان از این طریق به سیر روح و سرگذشت سرافراز یا غمبار یک ملت و فراز و فرود فرهنگ آن‌ها آگاهی می‌یابند. اهل تدبیر و رجال سیاسی از این آگاهی‌ها، کسب بصیرت و عبرت نموده و در تجربه‌های سیاسی به کار می‌بندند. التفات به آگاهی تاریخی سبب می‌شود که خطاهای تاریخی تکرار نشود و جامعه عقب‌گرد نکند.
تاریخ و سیر روح ملت‌ها ابعاد و جهات گوناگون دارد. به همین جهت از منظرهای مختلف مانند منظر سیاسی، نظامی، اقتصادی و غیره قابل بررسی است. یکی از وجوه ثابت و دامنه‌دار روح و راه ملت‌ها در بستر تاریخ همانا فرهنگ آن‌ها است. در تاریخ جوامع اسلامی، حمل شعله فروزان فرهنگ به دوش عالمان دین بوده است. از این‌رو، یکی از ابعاد مهم تاریخ جوامع اسلامی، پرداختن به تاریخ عالمان دینی و چهرههای خدمت‌گذار و تأثیرگذار آن است. زیرا این قشر هم در پیشبرد جامعه نقش مؤثر دارند و هم فرهنگ‌ساز آن به شمار می‌روند. روح فرهنگ اسلامی تابع عالمان دین است. افزون بر این جهت، دلیل‌های متعدد ايجاب می‌کند که به زندگی و کارنامه این قشر پرداخته شود.
الف) عالمان دین چهرههای خدمت‌گذار به دین و جامعه بوده و بدون چشم‌داشت مادی، عمرشان را در راه خدمت به حق و خلق صرف کرده‌اند. آموزش دانش‌های دینی به محصلان علوم دینی، وعظ و اندرز و تبیین معارف دین و بیان احکام شریعت برای جامعه دینی و نیز حل و فصل اختلافات مردم، سه حوزه مهم فعالیت عالمان دین بوده که به خوبی انجام داده‌اند. پاسداری از زحمت‌های این طبقه بااخلاص ایجاب می‌کند که تجلیل و نکوداشتی از آنان صورت بگیرد. بهترین راه ادای دین به آنان، تدوین زندگینامه آنان است که تا یاد و خاطره آنان چونان چراغ فروزان همچنان زنده و روشن بماند.
ب) دین و مذهب در تاریخ مردم ما ریشه دارد و به گذشته‌های بسیار دور برمی‌گردد. تاریخ دین‌مداری جامعه با تاریخ عالمان دینی آن گره خورده است. نمی‌تواند جامعهای دینی باشد، اما عالمان دین در آن حضور نداشته باشد. دینی بودن جامعه وابسته به حضور عالمان دین است. چون تبیین دین و حضور زنده دین در جامعه به تعلیم و تبیین معارف و احکام دینی نیاز دارد. تدوین زندگینامه عالمان دینی در حقیقت بیان تاریخ حضور دین در جامعه نیز به شمار می‌رود. با بیان تاریخ عالمان دین، چهرههای تأثیرگذار در جامعه بازگو می‌شود و فعالیت‌ها و عملکردهای آنان بحث می‌شود، تا شاکله روحی و دینی جامعه و سازوکارهای فرهنگی آن روشن شود. این ضرورت دوم است که ایجاب می‌کند زندگینامه عالمان دین تدوین گردد.
ج) بیان تاریخ زندگی عالمان دین این ثمر را دارد که از رهگذر آن سطح علمی جامعه در برهه‌های تاریخی و نیز علوم دینی مورد توجه و التفات عالمان دین در هر دوره مشخص می‌گردد. اگر سطح علمی عالمان دین بالا باشد و آنان به حد تخصص رسیده باشند، نشانه پیشرفت دینی آن جامعه است. اگر سطح عالمان دینی جامعه در حد پایین قرار داشته باشد، اعتبار آن جامعه در حد پایین است و معلوم می‌شود که آن جامعه نه پیشرو بلکه دنباله‌رو جوامع پیشرو است. همین‌طور دامنه علوم اسلامی به‌ویژه در گذشته گسترده و فراگیر بوده است. به‌طور مشخص می‌توان گفت که حوزه‌های فقه و اصول، کلام و عقاید، حکمت و فلسفه، اخلاق و عرفان و تفسیر و حدیث را دربرداشته است؛ بلکه چه بسا طب و نجوم و ریاضیات نیز جزو آن بوده است. از رهگذر تحصیل و تعلیم علوم دینی، قلمرو دانش عالمان دین نیز مشخص می‌گردد و به تبع، رویکرد آن جامعه به علوم منقول و معقول نیز روشن می‌شود.
د) تاریخ عالمان به‌عنوان جزئی از تاریخ مردم ما می‌تواند مورد توجه باشد. در خلال گزارش تاریخ عالمان به‌طور ضمنی نتیجه‌های دیگری نیز نهفته است. به‌عنوان نمونه، از طریق بررسی زندگی عالمان تأثیرگذار در عرصه‌های مختلف تعلیم و تدریس، وعظ و تبلیغ همانا نحوه اداره جامعه مشخص می‌گردد. مدرسه‌های تأثیرگذار در تعلیم عالمان دین معین می‌گردد. همین‌طور، از خلال بیان احوال عالمان گذشته، طبقات عالمان نیز تعیین می‌گردد. همچنین، چه بسا امروز از شخصیت‌های دینی زیادی سخن به میان آید اما در آینده نزدیک ممکن است اطلاعاتی کمی از آنان به دست آیندگان برسد. تدوین تاریخ زندگی عالمان می‌تواند اطلاعات جامعی درباره برخی از شخصیت‌های تاریخ‌ساز در اختیار نسل کنونی و آینده قرار دهد.
هـ) جامعه به الگوهای موفق نیاز دارد. بررسی زندگی عالمان و شخصیت‌های تأثیرگذار جامعه می‌تواند الگوهای لازم را برای جوانان ارایه دهد. داشتن الگو و چراغ ره‌نما بسیار اهمیت دارد. جامعهای که از خودش الگو یا الگوی مناسب نداشته باشد، در تنگناهای تاریخی و بحران‌های روحی درمی‌ماند. الگوها مانند ستاره‌ها از دوردست‌ها بر مسیر حرکت جامعه در میان تاریکیِ تاریخ نورافشانی می‌کند و موجب می‌شود که جامعه در روشنای آن با شجاعت بیشتر گام بردارد و خود را از گرداب مشکلات و مصایب تاریخی برهاند. عالمان همان سان که برای جامعه خود اسوه هستند، به طریق اولی برای طلاب آن جامعه الگوهای حیاتی به شمار می‌آیند. طلاب و عالمان پسین با تأسی به عالمان پیشین و استفاده از تجربه‌های آن‌ها می‌توانند توفیقات بیشتری در خدمت به جامعه خود به دست آورند و جامعه خود را بهتر در مسیر دینی پیش ببرند.
دلایل فوق موجب گردید که مجمع علما و طلاب بامیان در اواخر سال 1396 در دوره مسئولیت دکتر جواد محقق، پروژه تدوین زندگینامه علما و مفاخر بامیان را در جلسه هیأت مدیره تصویب کند. نگارنده نیز از سوی هیأت مدیره مجمع به‌عنوان دبیر علمی آن انتخاب شدم. بنده به‌رغم عدم میل باطنی به دلیل کثرت کارهای دیگر به احترام اجماع دوستان مدیریت کار را به عهده گرفته تا این پروژه را به سرانجام برسانم. پس از مطالعه و تأمل، معیاری برای نگارش زندگی علما و مفاخر بامیان تعیین نمودم، که عبارت است از تأثیرگذاری در یکی از چهار عرصه تعلیم و آموزش، تبلیغ دین، مدیریت سیاسی و اجتماعی جامعه و خلق اثر. تعدادی از چهرههای غیرروحانی را نیز به دلیل تأثیرگذاری و خدمات مهم‌شان آوردم. آیین‌نامه تدوین را نوشته و با همت جمعی از همکاران آماده ساختم. کارها آغاز گردید. پس از پنج سال گردآوری اطلاعات میدانی، تدوین و نگارش و ویراستاری، نتیجه کار در قالب چهار مجلد تدوین و آماده چاپ گردید.
خداوند را بر این توفیق شکرگزارم که قلم تقدیر او بر نکوداشت نام و خاطره عالمان دینی و چهرههای خدمت‌گذار نصیب این حقیر شد، نعمت تجلیل شخصیت‌هایی که عمری را از سر اخلاص و بدون چشم‌داشت مادی در عرصه ارتقای فرهنگ دینی مردم کوشیدند یا در راستای مجاهدت و دفاع از دین جان‌شان را فدا نمودند یا در راستای خدمت به مردم و کشور تمام تلاش‌شان را به کار بستند. در همین راستا، لازم می‌دانم از همه دوستان و بزرگانی که در تولید اثر نقش ایفا کردند یا با مطالعه و تذکرات مفیدشان کیفیت اثر را ارتقا بخشیدند، سپاس‌گذاری نمایم.
- شخصیت‌های گران‌قدر آیت‌الله محمد امینی بامیانی، مرحوم سید محمدحسین علوی ورسی، حاج محمداسلم شیوا، شیخ محمدباقر احمدی و سایر افرادی که اطلاعات ذی‌قیمت‌شان را جهت نگارش زندگینامه علما و مفاخر در اختیار ما قرار دادند.
- هیأت علمی ارزیاب که با مطالعه و بررسی اثر، در اتقان آن یاری رساندند.
- مشاوران ارجمند استاد احمدعلی علیزاده که با رهنمودهای مفید خود به آن غنا بخشید و جناب حاج محمداسلم شیوا که با مطالعه کامل و دقیق اثر نکات ارزشمندی را افاده فرمود.
- نویسندگان گرامی دکتر عبدالعلیم برهانی، حسن‌رضا فهیمی و سایر دوستانی که در تدوین زندگینامه تعدادی از علما و مفاخر یاری نمودند.
- برادر گرامی شیخ اسدالله جعفری که در جمع‌آوری اطلاعات از مرکز بامیان، یکاولنگ و کابل و مصاحبه با افراد نقشی به‌سزا ایفا نمود. اگر همکاری و کوشش ایشان نبود، بدون شک تدوین زندگینامه تعدادی از افراد مقدور نمی‌گردید.
- در آخر کمال سپاس را داریم از چهره فرهیخته و گران‌قدر کشور جناب استاد سرور دانش که با حمایت مادی و معنوی خود زمینه نشر این اثر را از طریق بنیاد اندیشه فراهم ساخت.
در این اثر سعی شده است که زندگی علما و مفاخر بدون اغراق و غلو گزارش گردد تا گزارش مطابق با واقعیت به نسل‌های بعدی منتقل گردد. در عین حال هیچ اثری نمی‌تواند خالی از کاستی و اشتباه باشد؛ چراکه هم اطلاعات ما نسبت به افراد محدود است و هم چه بسا ممکن است زوایایی از شخصیت و کارنامه افراد مغفول مانده باشد. انتشار یک اثر موجب می‌گردد که محتوا و مضمون مطالب در اختیار جامعه قرار بگیرد. در نتیجه چه بسا اطلاعات جدید یا دقیق‌تری حاصل گردد. از این‌رو، از هر نوع انتقاد و پیشنهاد خوانندگان که برای رفع کاستی‌های اثر کمک کند، استقبال می‌نماییم.
دبیر علمی تدوین زندگینامه علما و مفاخر بامیان
عبدالله جعفری
جدی/ دی ۱۴۰۱